Ontsluiten en verbinden.

Deze twee begrippen vormen de oorsprong van de aanleg van de  spoorlijn Sittard – Herzogenrath in 1896.  Door proefboringen had men ontdekt dat dit gebied rijk aan steenkool was en aan de energiebehoefte van Nederland kon voldoen. Voor het transport was een spoorlijn onontbeerlijk. Er moesten grote hoeveelheden steenkool getransporteerd worden en de trein was ook een uitstekend vervoersmiddel voor de noodzakelijke onderdelen die voor het goed functioneren van de mijnindustrie nodig waren. Op deze manier werd tevens een grensoverschrijdende verbinding gemaakt tussen Nederland en Duitsland.

Daarom is het begrip ‘verbinding’ nadrukkelijk in het industrieel vormgegeven herinneringsobject verwerkt. De 4 objecten markeren samen een lijn door de vroegere mijnstreek.  Immers langs  deze spoorlijn werden in 1895-1896 architectonisch identieke stations gebouwd. Beneden de loketten en wachtkamer, kantoor voor de stationschef, bediening van de seinen en een trap naar de dienstwoning van de stationschef. Zo was hij ( vrouwelijke stationschefs waren er niet) altijd op zijn werk, een directe verbinding dus. Van deze 8 stations is alleen het exemplaar in Landgraaf bewaard gebleven (nu een Italiaans restaurant) met zijn authentieke elementen Dit exemplaar is ook het station dat afgebeeld is in het werk.

In het project worden ook de begrippen zwart, groen en goud genoemd. De eerste twee vinden hun oorsprong in de aankondiging van de mijnsluiting, het saneren van de mijnterreinen en de realisatie van een groene parkachtige regio. Er was veel gebouwd omdat in amper 60 jaar het bevolkingsaantal meer dan 10 keer toegenomen was. Een aaneenschakeling van wonen en werken was het gevolg. Echter met weinig oog voor de leefomgeving. De mijncomplexen werden in rap tempo afgebroken, steenbergen weggewerkt in het landschap en nieuwe werkgelegenheid gecreëerd. Maar hiermee  verdween ook de ziel van de veelal ambachtelijk georiënteerde beroepsbevolking. Beroepsbevolking in de jaren 60 aangevuld met heel veel mensen uit andere landen als Polen, Hongarije, Joegoslavie, Italie, Griekenland en Spanje. In die jaren werd verbinden tussen deze bevolkingsgroepen een noodzakelijk iets, gesteund door Kerk en een rijk verenigingsleven. De omschakeling van zwart naar groen krijgt pas eind 20^e eeuw zijn juiste vorm als er werkgelegenheid en industrie ontstaat die past bij mens en omgeving, en in samenspraak is met de aangrenzende buurlanden, die dezelfde transformatie meemaken. En weer vormt verbinding de kerndimensie. In 2016 wint Visit Zuid Limburg een wereld toerisme prijs waarmee deze transformatie van zwart naar groen gepresenteerd wordt.

Al vanaf de 80-er jaren is er gesproken over een snelle verbinding tussen de Randstad en Aken / Luik. Waar aanvankelijk asfalt en verbreding van het wegennet het credo waren, werd er ook gekeken naar het spoorwegnet. Daarmee kwam de spoorlijn Sittard -Herzogenrath weer in de belangstelling. Echter het traject tussen Heerlen en Landgraaf (voormalig station Schaesberg) was enkelspoor en daarmee een bottleneck. Pas in 2020 is het convenant getekend om versneld dit traject dubbelspoor te maken. Zoals het er nu naar uitziet wordt het in mei 2022 opgeleverd. En daarmee komt er een nieuwe elan, een nieuwe toekomst voor deze regio in beeld. Deze verbinding maakt een nieuwe transformatie mogelijk voor een grensoverschrijdende regio waar men al jaren gewend is samen te werken, dezelfde tradities en nagenoeg zelfde taal (dialect) spreken.

Het ontwikkelproces van dit industrieel en ambachtelijk object is een denk- en ontwikkelproces van een 4 tal maanden tussen bestuur HEERLYCKheyt en staf Relim Groep voorafgegaan voordat Visser Staal ingeschakeld werkt voor het technisch tekenwerk. Een markante verbinding tussen een stichting met maatschappelijk oogmerk, een bedrijf dat mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt ondersteunt en een commercieel bedrijf.

In de maatvoering van het object komen het getal 125 of rekenkundige afgeleiden daarvan telkens terug, met uitzondering van originele elementen in de stationsgebouwen, zoals ramen, kantelen en gevelornamenten. In de grondplaat staan de drie aangrenzende landen, met Zuid-Limburg in het midden in Cortenstaal uitgebeeld. België en Duitsland hebben elk hun onderscheidende kleur. In deze plaat zijn de bouten bevestigd waarmee het werk verankerd is aan de onderliggende betonnen fundering of aan een vloer. In de cirkelvormige grondplaat, diameter 125 cm, komen op 3 plaatsen, 1 in België, 1 in Nederland, 1 in Duitsland, 3 spoorstaven omhoog en dragen het plateau op 1,25 meter hoogte. Deze komen onder het plateau samen, en symboliseren daarmee de eenheid en verbondenheid van deze 3 aaneengrenzende gebieden met hun bevolking en werk/leefomgeving.

Op het plateau staan 4 gevels van identieke stations, naar voorbeeld van het authentieke station Schaesberg. In de gevels staan de namen Sittard, Heerlen, Schaesberg en Herzogenrath. De ramen, trapgevel en ornamenten zijn opengewerkt waardoor er doorkijk naar de andere zijde mogelijk is, verbinding ontstaat en lichtinval mogelijk is. De gevels van de stations zijn in de hoeken met elkaar verbonden, waardoor er een onlosmakelijke eenheid ontstaat. Ook dit deel is in cortenstaal uitgevoerd.

Voor de stations zijn aaneengesloten spoorrails zichtbaar. Hierdoor kunnen treinen zonder blokkade van een grens blijven rijden en 125 jaar slechts een markeringspunt is in een doorgaand proces van grensoverschrijdend treinverkeer. Op de rails rijden 3 ‘treinenstellen’. Ze zijn optisch niet met elkaar verbonden omdat we elke trein een eigen kleur en symboliek willen geven. De zwarte stoomlocomotief staat voor het verleden, de groene trein voor het heden en de gouden (‘hoge snelheids-‘) trein voor de toekomst.  Elk treinstel staat op de hoek van 2 stations waardoor het op weg zijn van en naar uitgedrukt wordt, immers voor een station staat een trein stil. Twee treinstellen rijden van Sittard richting Herzogenrath, twee andere van Herzogenrath naar Sittard. In de onderrand is de tekst in het Nederlands of in het Duits aangebracht, elk met precies 125 tekens.

• 1896 – 2021 Van Zwart naar Groen naar Goud. De transformatie van onze regio’s door deze historische spoorlijn zonder grenzen!
• 1896 – 2021 von Schwarz über Grün zu Gold. Die Umwandlung unserer Regionen durch diese historische Eisenbahn ohne Grenzen!

De cijfers en tekst worden gescheiden door een ruimte waarin een plaatje met een QR code wordt bevestigd. Middels deze QR code wordt verbinding gemaakt met de website van de HEERLYCKheyt Schaesberg. Hier staan 125 foto’s van de oude stationsomgevingen van Sittard, Geleen-oost, Spaubeek, Schinnen, Nuth, Hoensbroek, Heerlen, Schaesberg, Haanrade en Herzogenrath. Middels de smartphone zijn deze foto’s te bekijken. Hiermee maakt de gebruiker verbinding met het verleden en ziet ter plekke de verandering. De Nederlandse tekst van het object dat straks bij het station van Sittard geplaatst wordt begint bij het ‘station’ van Sittard in het object. In Heerlen bij station Heerlen en Landgraaf bij station Schaesberg. De Duitse tekst bij station Herzogenrath.

Boven de stations ontspringen in de vorm van een spiraalvormig ‘vuurwerk’ drie ballen op staven in de kleuren zwart, groen en goud. Het vuurwerk markeert het moment van 1 mei 2021 als feitelijk moment van het 125 jarig bestaan. De stijging van het vuurwerk bedraagt 12,5 cm en bereikt daarmee het hoogste punt van het werk n.l. 212,5 cm.

Ook in de aanbesteding van het werk hebben we gebruik gemaakt van de verbinding tussen 2 metaal verwerkende bedrijven uit de regio. Visser Staal uit Landgraaf omdat het een werk is waarbij meetkundige precisie een vereiste was. Daarom is het hele werk middels computertechniek ontworpen en met lasertechniek in het staal uitgesneden. Het geheel is in onderdelen opgeleverd en door sociale werkplaats Relim Metaal ambachtelijk met lastechniek in elkaar gezet. In deze werkplaats werken jongemannen met een afstand tot de arbeidsmarkt. In normale omstandigheden produceren zij veegborstels voor veegwagens, een productie gericht op ambachtelijk werken. Door deze klus wordt een appèl gedaan op hun vakbekwaamheid maar meer nog om aan de maatschappij die vakvaardigheden te tonen en hun betrokkenheid in de maatschappij te stimuleren. Daarnaast is het voor een enkeling mogelijk om het werken aan dit soort opdrachten als een springplank te gebruiken voor een nieuwe beroepsgerichte toekomst. En ook dat is verbinden.

Tenslotte wilden we de betrokkenheid van velen bij dit markante historische moment zo groot mogelijk houden, tegen een alleszins betaalbare prijs. Immers de financiering halen we uit subsidies, belangeloos meewerken en betrokken voelen bij dit project.

In Landgraaf is op 10 september 2022 het werk publiekelijk toegankelijk gemaakt in de groenvoorziening aan het kerkplein nabij de brug over het spoor, daar waar de spoorlijn zijn hoogste punt bereikt. Een opmerking bij het zien van monument willen we u niet onthouden: De stenen rond de zware verankerde voetplaat laten mij denken aan een gedempte mijnschacht. Tja zo komen mijnen en treinen bij elkaar, de aanleiding voor dit grootste project van 1,25 jaar waarin de transformatie van een regio door een spoorlijn zonder grenzen centraal staat!!

Stichting HEERLYCKheyt Schaesberg beoogt met dit werk om op vele facetten, zichtbaar maar ook onzichtbaar te ontsluiten en verbinden. En soms is dat een hele uitdagende, maar zeer interessante kunst.

Opdrachtgever „Stichting HEERLYCKheyt Schaesberg“ (NL)

Ontwerp Nick Custers en Ronald van den Eijnden

Technische ontwerp Meggie Geelen

Geproduceerd door Firma „Visser Staal“ , samengesteld door „Relim Metaal“ Landgraaf (NL)

Mede mogelijk gemaakt door subsidie van gemeente Landgraaf, Prins Bernard Cultuurfonds en een donatie

Text in NL: Ronald van den Eijnden  „Stichting HEERLYCKheyt Schaesberg“ (NL)

Vertaling in (D): Catharina Scholtens und Rainald Folz